Parę słów o otwartej nauce

Wiele psów powieszono na współczesnym modelu uprawiania nauki. Takie sformułowania jak „wieża z kości słoniowej”, „korporacyjna sterylność”, „oderwanie od praktyki”, nie należą do rzadkości. Faktycznie, pomysł że będziemy na wzajem recenzować sobie prace, niektóre przyjmować, a inne odrzucać, a potem będziemy się parę razy do roku spotykać w najprzeróżniejszych miejscach na całym świecie i przez parę dni rozmawiać, słuchać się nawzajem, smacznie jeść, i za to wszystko zapłacą podatnicy, taki pomysł może wydawać się dziwny. A jeszcze dziwniejsze jest to, że znakomita większość napisanej przez nas treści jest praktycznie niedostępna, ponieważ zostaje umieszczona w płatnych, drogich czasopismach i można się do niej dostać jedynie przez specjalizowane portale, takie jak IEEE Computer Science Digital Library, SpringerLink lub ACM Digital Library. Sam fakt ograniczenia dostępności publikacji końcowej nie jest jeszcze taki straszny, bo w końcu można sobie pozwolić wydać parę dolarów na zakup artykułu. Ale jeśli zamknięte są dane, na których przeprowadzono eksperymenty, lub narzędzia potrzebne do powielenia tych eksperymentów, to podważamy najważniejszy komponent metody naukowej: możliwość niezależnego potwierdzenia lub obalenia doniesień naukowych. A bez tego komponentu nie ma mowy o prawdziwej nauce.

Od jakiegoś czasu wielką karierę robi pojęcie otwartej nauki (ang. open science) lub otwartych badań (ang. open research). Przykładowa inicjatywa promująca ideę otwartej nauki to Science Commons. Science Commons zajmuje się trzema najważniejszymi aspektami: (a) adnotacją danych i badań w taki sposób, aby w łatwy sposób mogły być ponownie wykorzystane przez innych naukowców, (b) ułatwieniem dostępu do materiałów badawczych poprzez opracowanie nowego typu licencji prawnej, oraz (c) opracowaniem specjalnego języka ułatwiającego integrację wyników badawczych osiąganych w przeszłości. W ramach inicjatywy Science Commons zdefiniowano główne cechy otwartej nauki w następujący sposób:

• otwarty dostęp do literatury powstałej w ramach badań dofinansowanych: wszystkie wyniki badawcze, nawet w przypadku gdy badania były finansowane ze środków niepublicznych, powinny być całkowicie dostępne w Internecie, a licencja powinna umożliwiać swobodne pobieranie, wykorzystywanie, drukowanie, kopiowanie, cytowanie, linkowanie, indeksowanie i przetwarzanie wyników bez żadnych ograniczeń prawnych, technologicznych czy finansowych
• otwarty dostęp do narzędzi wykorzystywanych w ramach badań dofinansowanych: jeśli w trakcie badań wykorzystano specjalne narzędzia, to narzędzia te powinny być dostępne w formie szczegółowych opisów (w formie cyfrowej) umożliwiających replikację przeprowadzonych badań, to samo dotyczy np. linii komórek wykorzystywanych w badaniach, narzędzi do analizy DNA, itp.
• dane w domenie publicznej: wszystkie dane, bazy danych, zbiory i protokoły użyte w badaniach, także badaniach finansowanych ze środków niepublicznych, muszą znaleźć się w domenie publicznej, z możliwością kopiowania, reformatowania, dystrybuowania i włączania danych do nowych badań lub wykorzystania danych do weryfikacji poprawności przeprowadzonych eksperymentów
• inwestycje w otwartą cyber-przestrzeń: infrastruktura umożliwiająca współwykorzystywanie i współdzielenie danych naukowych powinna być traktowana jako wspólne dobro, infrastruktura powinna być otwarta, darmowa, rozszerzalna i dostępna zarówno dla środwiska naukowego, jak i podatników

Innym przykładem inicjatywy promującej koncepcje otwartej nauki jest Public Library of Science. PLoS to inicjatywa utworzenia nowego modelu publikowania wyników naukowych. W chwili obecnej jest to siedem czasopism (PLoS One, PLoS Biology, PLoS Medicine, PLoS Genetics, PLoS Computational Biology, PLoS Neglected Tropical Diseases, PLoS Pathogens), do których dostęp jest całkowicie otwarty i darmowy (publikowanie w tych czasopismach jest płatne). Wszystkie czasopisma PLoS są recenzowane i mają wysokie współczynniki impact factor, przykładowo, na liście MNiSW PLoS Biology ma 30 punktów, PLoS Medicine ma 24 punkty, a PLoS Genetics i PLoS Computational Biology mają po 10 punktów.

Zasady działania Public Library of Science są sformułowane w postaci listy obejmującej: otwartość dostępu, doskonałość, naukowa uczciwość, uniwersalność publikacji, kooperacja, dostępność finansowa, zaangażowanie społeczności naukowej, międzynarodowość i udostępnienie nauki jako powszechnego i dostępnego zasobu publicznego. Warto się zaznajomić ze szczegółowym opisem tych zasad.

A wszystkie te dywagacje są wynikiem mejla, który dostałem. Zakończyła się 36 konferencja International Conference on Very Large Data Bases (VLDB’2010) i wszystkie artykuły prezentowane w trakcie tej konferencji są publicznie dostępne. Jeśli ktoś się zajmuje zawodowo bazami danych, to powinien natychmiast przejrzeć zawartość materiałów konferencyjnych.